वश

(कथा)

वश

 

सरण राई 

 

....उफ यो कस्तो मान्छे ? मेरो लोग्ने हो, प्रेमी पनि भएको छ । आफ्ना सबै इच्छा आकाङ्क्षा कामहरू थाती राखेर पाँच वर्षदेखि निरन्तर मलाई स्याहारीरहेको छ । म बिरामी भएदेखि नै उनले गर्न सक्ने आफ्ना सामथ्र्यमा भएका सब सब गरिरहेको छ । मान्छेले यति धेरै त्याग गर्न सक्छ भन्ने मलाई थाहा थिएन । यो मेरो प्यारो मायालु प्रेमिल लोग्नेलाई जति हेर्छु त्यति धेरै माया लागेर आउँछ । म उसैको निँिम्त बाँचेर ऊ रमाएको हाँसेको हेर्न चाहन्छु ।

मलाई मधुमेह भएको पनि तीस वर्ष भई सक्यो । मुख बार्न उनले मलाई कति कर गरेको थिए । एक बारको जुनीमा मुख किन बार्ने ? ‘हेरेर मर्नुभन्दा छेरेर मर्नु’ मैले भनेँ । उनले कैयौं खाने कुराहरू नखानु भन्दा ‘मलाई खान पनि नदिने’ भन्दै रोएकी थिएँ । त्यसपछि उनले कहिल्यै मलाई मन परेको खान रोकटोक गरेनन् ।

मधुमेहले मलाई च्याप्दै लग्यो । अरु रोगहरू थपिए । थाइराइड पहिला थाहै थिएन । धेरै पछि थाहा भयो । त्यसको पनि दबाई थपियो । मधुमेहले मृगौला बिगार्न मात्र होइन, बिगारी सकेको रहेछ । खाना नरुच्ने । एक महिनासम्म च्याउँको सुप आएर बसेँ । अस्पताल जाउँ भनेर उसले कति कर ग¥यो । नजाने भनेर अड्डि लिएर बसेँ । दिसापिसाब बन्द भएपछि अस्पताल जान करै लाग्यो । इमर्जेन्सीमा जाँचेर केही दबाई लिएर धर फर्कियौँ । त्यो दबाईले दिसा पिसाब नखोलिएपछि फेरि अस्पताल हिडेर नै गएको थिएँ । अस्पताल भर्ना भएँ । हातखुट्टा सुन्निन थाल्यो, भुडि फुलिन थाल्यो ड्याम्ड्याम्टी... दुई दिनमा नै म उठ्न हिड्न नसक्ने सिकिस्त भएँ ।

काठमाडौंंमा रहेका बहिनी र बुहारीहरूले ‘काठमाडौं तुरुन्त आउनु’ भनेर बोलाए । यिनले सिकिस्त बिरामी मलाई हतारहतार हवाइजहाजबाट काटमाडौं लगे ।

काठमाडौंको प्राइभेट अस्पतालको डाक्टरको पहिलो प्रतिक्रिया — “कस्ता अस्पताल हो ? दिसापिसाब त गराउन सक्थ्यो !” त्यस अस्पतालले पहिलो काम दिसापिसाब गराउने काम ग¥यो । चार पाँच दिनदेखि ड्यामड्याम्टी फुलिएको पेट... दिसापिसाब गराएपछि हाइसन्चो भयो । अहिले पो थाहा भयो घरछेउको अस्पतालमा त नेफ्रोलोजिस्ट (मृगौला विशेषज्ञ) डाक्टर नै रहेनछ । अरु डाक्टरहरूले मजस्ता बिरामीहरूलाई हेर्दै सिक्दै पो गर्दारहेछन् । धन्न ! शिक्षण अस्पताल !

काठमाडौं नआएको भए म त्यति बेलै मर्ने थिएँ । काठमाडौंको प्राइभेट अस्पताल मेडिकेयरले मलाई पुनर्जीवन दियो । त्यहाँ दुई वर्षसम्म धायौँ । मृगौलाको समस्या जटिल हुन थालेपछि सुमेरु अस्पताल आएका छौँ ।

यहाँ उपचार गर्न थालेको पनि दुई वर्ष ६ महिना हुन लागेको छ । मृगौला बिग्रे पछि डायलाइसिस नगरी भएन । डायलाइसिस गर्न थालेको पनि दुई वर्षभन्दा धेरै हुँदै छ । शुरुमा हप्ताको दुईपल्ट गरिन्थ्यो भने अहिले हप्ताको तीनपल्ट गर्नु पर्छ । आइतबार, मङ्गलबार र शुक्रबार डायलाइसिस गर्ने दिनहरू । मलाई भन्दा बढि डायलाइसिस गर्ने यी बार दिनहरूबारे मेरो छेउमा मलाई स्याहादै बस्ने पति काजीलाई राम्ररी याद रहन्छ । मेरो स्वास्थ अवस्थासँग उनको सुख दुःख गाँसिएको छ, म सन्च रहदा उनी मुस्कुराउँन सक्छन् ।

म सोच्न पुग्छु— यदि म घरछेउकै धरानको अस्पतालमा नै मरेको भए मेरा पतिदेव उनको के गति हुन्थ्यो होला ? अझै पनि म मर्ने बाँच्ने दोसाँधमा नै उपचार गराई रहेकी छु । मन हुडलिएर आउँछ... बिचरा इमानदार सरल तर विशाल हृदय भएको मेरो मायालु प्रेमी–लोग्ने ! मलाई उनको अग्घोर माया लागेर आउँछ । माया दोब्बर तेब्बर कति हो कति धेरै धेरै.... असीम माया लागेर आउँछ । म उनैको लागि बाँच्न चाहन्छु । बाँचेर उनलाई धेरै धेरै माया प्रेम दिन चाहन्छु ।

उनलाई म उनको हर कदम कदममा साथ दिन चाहन्छु सुखमा पनि साथै दुःखमा पनि । स्वाभिमानी उनी । बरु भोकले मर्न तयार हुन्छन् तर आफ्नो स्वाभिमान विवेक त्याग्न चाहदैनन् । मैले भन्दा बढि उनलाई बुझ्ने यो संसारमा अरु कोही छैन किनकि उनीसित बसेको पनि ४१ वर्ष पुग्न लागेको छ । उनी कति असल छन् । उनलाई जीवन साथी पाएकोमा म सन्तुष्ट छु ।

मृगौला प्रत्यारोपणबारे उनैले बुझ्दा मलाई मुटुको रोग पनि भएकोले मृगौला प्रत्यारोपण हुन्न रे । हुने भए उनी मृगौला दिन तयार छन् । मेरो मुटु कमजोर हुँदै गइरहेको छ रे । मुटुको एन्जिओ प्लाष्टिक सर्जरी पनि मृगौलाका कारण सम्भव भएन । नौ महिना पहिला म आई.सि.यु.मा पन्ध्र दिन बस्दा यो मेरो पति कति चिन्तित थियो । त्यो आई.सि.य.ु र वार्डमा बस्दा मैले “काजी ! काजी !” भन्दै होस बेहोसमा कराएछु, उनलाई बोलाएछु कि पछिदेखि त सिस्टरहरूले पनि “तपाईँको काजी आउँनु भयो” भन्न थालेका थिए ।

यसपालि पनि तीन दिन आई.सि.य.ुमा बसेँ । मुटु विशेषज्ञ डा. रमणीले भनि सकेकी छिन्— “मैले गर्न सक्ने सबै गरिसकेँ । अब म केही गर्न सक्तिनँ ।” तिनको त्यो भनाइले मलाई मेरो जीवन सिद्धिन लागेको छ भन्ने बोध गरायो । काजीलाई त्यो कुरा सुनाएर म रोएँ । म मेरो लागि होइन उनका लागि रोएकी थिएँ । उनी कसरी म बीना बाँच्लान् ? उनले भने, “चित्त सम्भाल । अहिले नै हामी म¥यो भने पनि दुःख मान्नु हुँदैन । हामीले गर्नु पर्ने र गर्न सक्ने सबै गरीसकेका छौँ । म लेखक हुँ, म मेरो कृतिहरू बाँचेसम्म बाँच्ने छु । म कृतिहरूसँग बाँचे भने तिमी मेरो साथमा बाँच्ने छौ । तिमी मेरोबारे चिन्तित छौ । मेरोबारेमा चिन्ता नलेऊ । म आफ्नो जिन्दगी जसरी पनि बेहोर्ने छु ।” उनको यस्तो भनाइले मन अलिक शान्त भएको थियो ।

म बेडमा नै बिलाउन लागेकी छु । सुकेर हड्डि र छाला भइसकेकी छु । हिड्ने त कुरै सकियो । उठ्न बस्न पनि अरुको सहायता चाहिने भएको छ । उनैले मलाई चौबिसै घन्टा साथ दिइरहेका छन् । टोइलेट पनि जान सक्दिनँ । टोइलेटदेखि खाना औषधि खुवाउने आदि सबै कुरुवाको काम यिनै मेरा पतिले गरिरहेका छन् । म उनलाई हेर्छु, उनी मलाई नै हेरिरहेका छन् ।

कफि लिएर आएका छन् । पिउँछौँ । यसरी सँगसँगै बसेर कफि पिउने र सँगसँगै बस्ने दिनहरू समाप्त हुँदै छन् । म जति धेरै बाँच्छु सम्पत्ति पनि सकिने नै भयो । त्योभन्दा बढि संसारमा मैले सबैभन्दा बढि माया गरेको मेरो काजीलाई धेरै दुःख दिने छु । मलाई सबैभन्दा बढि माया गर्ने लोग्नेलाई यस्तो दुःखबाट छुटकारा दिन म के गर्न सक्छु ? अब मैले जतिसक्दो छिटो जीवनको मोह त्याग गर्नु पर्दछ, आफूलाई मृत्युमा समाहित गरेर उनको मेरो प्यारो पतिको जीवनमा स्वतन्त्रता उन्मुक्ति दिनु पर्दछ । यस्तै सोचेर कोही बेला उनलाई भनेर कोही बेला नन्द बहिनी बुहारीहरूलाई भनेर चकलेट मगाएँ । कुनै समय मैले भनेको पनि थिएँ— मर्ने बेला दुःख पाउन थाले भने बिष खाने छु । मधुमेहका बिरामीहरू खाश गरेर डायलाइसिस गरिरहेका बिरामीले मुख बार्न छाडेर गुलियो चकलेट खाए भने बिषको काम गर्छ । मैले लुकेर यति धेरै चकलेट खाएँ कि म अहिले सिकिस्त भएर मृत्यु नजिक पुगेको छु । जीवनको मोहले भन्दा मलाई उनको मायाले रुवाउछ । म उनलाई र उनले मलाई यति धेरै माया गर्दा रहेछौँ... अहिले थाहा भएको छ । उनलाई मैले माया गर्ने मायाकै खातिर उनकै लागि यो मेरो निको नहुने बिरामी जीवनको शिघ्र अन्त गरेर मैले उत्सर्ग गर्नु पर्दछ र गर्छु !

उनी मेरो लोग्ने मात्र नभएर मेरो प्राण रहेछन् । म मरे पनि उनीसँगै म बाँच्ने छु । उनी म बीना पनि खुशीसाथ बाँच्न सके भने म पनि खुशी हुने छु । म हुन्नँ, नभए पनि म उनीसँगै उनकै साथ रहने छु । उनी मेरा सबथोक हुन् । उनका निम्ति मैले यो तुच्छ शरीर त्याग गर्नै पर्छ । उनलाई उनको स्वतन्त्रता दिनै पर्छ । उनलाई बिरामी स्याहारीरहनु पर्ने दुःखपूर्ण झन्झटबाट मुक्त गर्नै पर्छ ।

भगवान हुन्छ भने उनी नै मेरा भगवान हुन् । उनले मलाई दिएका वास्तविक सुखको बदला उनका सुखका लागि मैले मेरो यो दुःखपूर्ण बिरामी जीवनको अन्त गर्नै पर्छ । मेरो प्यारो काजी ... मेरो मृत्युपछाडि पनि म सदैव तिम्रै साथ रहने छु... “तिमी कति सुत्छौ ? म मरेपछि जति सुत्न मन लाग्छ सुत । जे गर्न मन लाग्छ गर ।” म भावावेशमा बगेर भन्छु । मैले भन्न हुने हो वा होइन मलाई थाहा हुँदैन । तर म भन्छु ।

उनी धेरै पढ्न लेख्न चाहन्छन् । मलाई थाहा छ । उनले धेरै पढ्न लेख्न सकून् भनेर पनि मैले सांसारिक मोह त्याग्नै पर्छ । उनले लेख्न सके भने मेरो भौतिक शरीर यो धरतीमा नरहे पनि उनको लेखनीमा म हुने छु । तसर्थ पनि म यो भौतिक शरीर मर्न डराउँदिनँ । उनको सुख र लेखनीको बाटो खुल्ला गर्नका लागि यो शरीर छिटोभन्दा छिटो उत्सर्ग गर्नु मेरो उनी प्रतिको अमर मायाप्रेम हो । हामी नरहे पनि उनको लेखनीमा हाम्रो अमर मायाप्रेम बाँचिरहने छ ! म चित्त बुझाउछु । मन दृढ पार्छु ।

 

+++ +++ +++

 

स्वच्छ शान्त सुन्दर तर दुर्गम गाउँमा जन्मिएको केटो म । शारीरिक कारणले म लाहुरे भर्ति लाग्न सक्ने थिइनँ भन्ने सानैमा ज्ञात भएको थियो । पढाइले मात्र मलाई साथ दिन्छ भन्ने अनुभूतिले म एकोहोरिएर पढाइमा निर्लिप्त भएको थिएँ । बि.ए. पास नगरुन्जेल विवाह र प्रेमबारे सोच्ने छुइनँ भन्ने सोचअनुसार मैले पढाई नसकुन्जेल केटीहरूप्रति ध्यान दिइनँ ।

म एक्लो छोरो परिवारका सबैले पुल्पुलाएर नै हुर्काएका थिए । पारीवारिक असीम मायाप्रेममा डुबेको मैले केटाकेटी बीच हुने प्रेम अनुभव गरेको थिइनँ एउटा केटालाई केटीले गर्ने प्रेम वा केटाले केटीलाई गर्ने मायाप्रेम ।

तिनीसँगको विवाहपछि मात्रै मलाई महिला पुरुषको प्रेम माया मोह घनिष्ट सम्बन्धको अनुभूति भएको थियो । यस्तो अटुट अनुभूति भावानात्मक संवेगको गहिरो मिठासमा म चुर्लुम्मै डुबेको थिएँछु । त्यो मिठासयुक्त प्रेम सागरको सितलताले जीवनको महासमरमा म योद्धा भई हर समस्याहरूसँग निर्भयतासाथ तिनको साथ पाएर लडिरहेको थिएछु ।

मायाप्रेमको संवेग विवाहपछि थपिदै जान्छ । छोराहरू जन्मिए, हुर्किे बढे । बुहारीहरू भित्रिए, नातिनातिनीहरू जन्मिए । पारिवारीक संसारमा समय व्यतित भएको थाहै भएन । ४१ वर्ष बितेछन् तिनीसँग मेरो सहयात्रा !

जब तिनी थिइन्, तिनी भए मलाई अरु कोही र केही चाहिदैनथ्यो । तिनको साथ पाएर म जीवनसँग पूर्ण सन्तुष्ट थिएँ । तृप्त थिएँ ।

म तिनीसँग बाँच्न यति अभ्यस्त भइसकेको छु कि तिनका लागि म जे पनि गर्न तयार छु । घडेरी बेचेर उपचार गराइरहेको छु । तिनी बाँिच्छन् भने म आफ्नो मृगौला दिन तयार थिएँ । तर मृगौला प्रत्यारोपण मुटु रोगका कारण नहुने भयो । सँगसँगै बस्दाबस्दै रोगले च्यापेर तिनी सिकिस्त हुँदै गइन् । जब तिनले “म अब बाँच्दिनँ ।” भन्दै रोइन् । म रुन चाहेर पनि रुन सकिनँ । तिनको अगाडि रोएर मृत्यु झेल्न सक्ने तिनको शक्ति कमजोर बनाउन चाहन्न थिएँ । तसर्थ म रोइनँ । त्यतिबेला नरौएकैले जीवनभरि तिनलाई सम्झदै रोइरहेको छु ।

तिनले लुकेर कति धेरै चकलेट खाएछिन् भन्ने मलाई तिनको सामान लिन जाँदा पो झोलाभरि चकलेटको खोलै खोल देख्दा थाहा भयो । किन यति धेरै चकलेट खाई ? म तिनले शान्ति धैर्यसित मृत्युवरण गर्न सक्ने विराङ्गना भएको देख्न चाहन्थे । अन्तिम डायलाइसिस गरेर आएपछि तिनले “एउटा मात्र चकलेट खान्छु ” भनेर चकलेट मागिन् । एउटा मात्र भने पछि मैले चकलेट दिएँ । त्यो खाइन् र अति प्रसन्न भएर मलाई हेरिन् । “एनेमा लगाई दिनुहोस्” भनेपछि एनेमा दिएर म टोइलेटको सामान लिन गएँ । फर्केर आउँदा तिनी महायात्रामा गईसकेकी थिइन् । मेरो उज्यालो संसार भत्कि डुबिसकेको थियो । तिनको जीवन त्यति नै थियो ।

मेरो प्राणेश्वरी तिनी मेरो हर स्वास प्रस्वास रोम रोम ढुकढुकी, जीवनको हर क्षण पल प्रसङ्गमा व्यप्त घुलमिल भएकी थिई । मलाई पूर्णता दिने तिनी अकस्मात मेरो जीवनबाट हराउँदा मेरो सबथोक रित्तिएझैँ भएको छु । सबथोक समाप्त भएझैँ लाग्छ । म अपाङ्ग अधुरो निरीह एक्लो विकल...

अब के गर्न सकिन्छ र ? माया तिनको वशमा थियो दिएर गइन्, आयु तिनको वशमा थिएन छोडेर गइन् .. गइन् सदाका लागि !

२०७५ चैत १७, धरान

(२०७७ असार २९ काे "नागरिक" अनलाइन पत्रिकामा छापिएकाे सरण राईकाे कथा "वश"।

nagariknews.nagariknetwork.com

वंश

भावी साहित्य

(कथा)
भावी साहित्य





सरण राई

“..... बाँच्नु ठूलो कुरा रहेछ । अहिलसम्म बाँचिरहेको हुनाले नै वर्तमान युगको अनौठो, उत्तेजक र मनमोहक नयाँ नयाँ कुराहरू हेर्न पाएको छु, प्रयोग, उपयोग वा उपभोग गर्न पाएको छु । हामी २२५वर्ष बाँच्छाैँ ।”पाँचौँ पुस्ते टेलिभिजन पत्रकार  भन्छन् ।
“तपाईंको दृष्टिमा नयाँ कुराहरू के के हुन् ?” म ब्रह्माण्डभर प्रसारण भइरहेको पाँचौँ पुस्ते टेलिभिजन पत्रकार सोधिरहेको हुन्छु ।
“नयाँ कुराहरूमा अहिले जुन ‘कम्प्युटराज्ड फिप्ट जी ट्रासफरमेसन टी.भी. मेथोडोलोजी’ अन्तर्गत तपाईं र म प्रत्यक्ष हेराहेर गर्दै सँगैसँगै बसेजस्तो गरी कुराकानी गरिरहेका छौ‘, जबकि तपाईं र म कैयौं प्रकाश वर्ष माइल टाढा छौ‘ । यो पनि एउटा हो । म अच्छा राई ‘रसिक’ जो २४ वर्ष बाँचे, गनुसिंह गुरुङ र जोन किट्स दुबै २६ वर्ष मात्र बाँचे, मोतिराम भट्ट ३१ वर्ष मात्र बाँचे, डायमण्ड समसेर राणा ९३ वर्ष बाँचे, उनीहरू जति मात्र बाँचेको भए ब्रह्माण्ड विख्यात साहित्यकारको रूपमा तपाईंसित अहिले कुरा गरिरहेको हुन्नथे । त्यसैले बाँच्नु ठूलो कुरा रहेछ, भनेको हुँ ।”
“अहिले तपाईंको उमेर कति भयो ?”
“अहिले म १५९ वर्षको उमेरमा छु । आउने महिनापछि १६० मा लाग्ने छु । अहिलेको वर्तमान पि‘ढीको औसत उमेर २२५ वर्ष भएको हुँदा अझै अरू ६५ वर्ष बाँच्नेछु भन्ने आशा गर्छु ।”
“तपाईंको अनुहार र शारिरीक बनोट हेर्दा तपाईंको उमेर २२÷२३ वर्ष जस्तो मात्र देखिन्छ, १५९ वर्ष जस्तो लाग्दैन । अझै अरू ६५ वर्ष बाँच्छु भनिरहनु भएको छ त्यसको आधार र विश्वसनीयता के हो ?”
“१५९ वर्षको उमेरमा पनि २२÷२३ वर्षको जस्तै देखिनुमा वैज्ञानिक आविष्कार, प्रगति र प्रविधिको योगदान हो । रक्तकोषमा रहेका टेलिमोर, डि.एन.ए. को राइबोजोम, क्लोनिङ, क्वान्टम भौतिकी, डार्क इनर्जीजस्ता अनेकौ‘ सफल आविष्कारहरूले मानव जातिलाई बाँचुन्जेल सधैँ युवा बनाई राख्न सकेको छ । म अरू ६५ वर्ष बाँच्छु भन्नुको आधार स्वास्थ्य विज्ञानको प्रगति हो । तपाईंहरू जस्ता सामान्य गोली, बम वा हतियारको प्रयोगबाट हामी मर्दैनौं । विकीरण ठोसी क्षेपास्त्रीक गोली वा बमबाट मात्र हामी मर्छौं । तर त्यो भयङ्कर सर्वनाशी क्षेपास्त्रीक शस्त्रको दुरूपयोग हुँदैन । कारण त्यस्तो शस्त्र प्रयोग गर्ने व्यक्ति पनि क्षेपास्त्रको बिस्फोटसँगै आत्मघाती भई नष्ट हुने भएकोले ती हतियारहरूको प्रयोग असम्भवजस्तै हुन्छ । हाम्रो पिढी‘को औसत आयु २२५ वर्ष भए पनि वैज्ञानिकहरू मानिसको औसत आयु बढाउने कार्यमा निरन्तर लागि परेका छन् । उनीहरूको भनाइअनुसार अबको १०० वर्षपछि औसत आयु ३०० वर्ष हुनेछ ।”
“यसरी मानिसको आयु बढिरहँदा त जनसङ्ख्या बृद्धिको विकराल सङ्कट आउँदैन र ? खाद्यान्न अभाव हुँदैन र ?”
“खाद्यान्नमा पनि सुधार भइसकेको छ । तपाईंहरूको पि‘ढीले प्रत्येक दिन अन्न खानु पर्दछ भने हाम्रो पि‘ढीका अर्थात् २२५ वर्ष आयुवाला पि‘ढीले एक महिनामा एक दिन मात्र अन्न वा आहारा खाए हुन्छ । अबको सय वर्षपछि ४५ दिनमा एकपल्ट मात्र खाएर मानिस बाँच्न सक्ने हुनेछ ।”
“अब तपाईंको साहित्यिक कृतिहरूबारे चर्चा गरौ‘ । तपाईंको पहिलो कृति कहिले प्रकाशित भयो ?”
“मेरो पहिलो कृति १०८ वर्षको उमेरमा प्रकाशित भएको हो । मैले लेख्न पनि ९९ वर्षको उमेरपछि मात्र थालेको हुँ । त्यसैले डायमण्ड समसेरको उमेरसम्म मात्र बाँचेको भए म साहित्यकार हुन्नथे, भनेको हुँ ।”
आजभन्दा १००० वर्ष पछाडिका साहित्यकारसँग म टी.भी. अन्तर्वार्ता लिइरहेको छु । यो अन्तर्वार्ताको व्यवस्था पनि साहित्यसम्बद्ध संस्था र सरकारले गरेका हुन् । उनीहरूले साहित्य प्रस्तुति गर्दा ‘१००० वर्ष अगाडिको साहित्यकारसँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध राख्दा साहित्य प्रस्ुतति कस्तो हुन्छ ?’ भन्ने उनीहरूको जिज्ञाशाले गर्दा यो कार्यक्रम सम्भव भएको हो । उनीहरूको भनाइअनुसार उनीहरू समयअपरिमित ‘क्वान्टम’ भौतिकीको सहायताले उनीहरूको पि‘ढीभन्दा हजारौं वर्ष पहिलेका वा पछाडिका पि‘ढीहरूसँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध राख्न सक्छन् रे । अहिले उनीहरूले मलाई सम्पर्क बिन्दु बनाएर १००० वर्ष अगाडिको म मार्फत आफ्नो साहित्यको प्रस्तुति गरिरहेका छन् । उनीहरूको साहित्य प्रस्तुति पनि लेखक, पाठक, श्रोता अथवा दर्शक सबैलाई ‘लेखकीय बिग क्रन्च पद्धति’ प्रयोग गरेर पाठक, श्रोता वा दर्शक रचनाको विषयसँगै बहकिने, बग्ने भएर लेखकसँग एकाकार हुन्छन् । रचनाकार र पाठकबीच सुमधुर एकात्मकता हुन्छ, तादात्म्यता कायम भएर भावनाको उडानमा सँगसँगै हुन्छन् रे । उनी मलाई यो बताइरहेका हुन्छन् । उनीहरूको युग अथवा २२५ वर्ष आयुवाला भावी मानिसहरूका ती साहित्यकार उनले लेखेको ‘कलात्मक साहित्य प्रस्तुति’ मलाई पढ्न दिन्छन् र म त्यो पढिरहेको छु ।
त्यो पढ्दा मलाई अनौठो लाग्छ, कतिपय शब्द बुझ्दिनँ । लाग्छ त्यो स्वैरकल्पना हो, यथार्थसँग मेल नखाने रचना । मलाई कुनै चाख हुँदैन र भन्छु, “यो स्वैरकाल्पनिक रचना रहेछ । मैले धेरै जसो बुझ्न पनि सकिन‘ ।”
“कलात्मक साहित्य प्रस्तुति रचना युग युगान्तारणको कारणले तपाईंले बुझ्न नसक्नु भएको हो ।” रचनाकार भन्छन् ।
“युगान्तारणकै कुरा गर्दा पनि रचना यथार्थमा आधारित हुनुपर्ने हो ।” म भन्छु ।
“१००० वर्षको लामो अन्तरालमा घटेका अनेकन घटनाहरू, वैज्ञानिक प्रगतिहरू, प्रविधिहरू तपाईं सोच्नै सक्नु हुन्न । तसर्थ पनि तपाईं यो रचना बुझ्न सकिरहनु भएको छैन ।” उनी भन्छन् “तपाईं १०० वर्ष आयुवाला पि‘ढीको मानिस हुनुहुन्छ, तपाईंको पाठक मनस्थिति र क्षमता पनि त्यही १०० वर्षवालाको छ । साहित्य तात्कालिक अवस्थाको उपज भएकोले जो तात्कालिकताबाट अनुभवहीन छ त्यसैले तात्कालिक साहित्य बुझ्न सक्तैन । तर हामी २२५ वर्ष आयुवाला पि‘ढीले साहित्य प्रस्तुतिमा उल्लेख्य प्रगति गरेका छौ‘ । त्यसैको परीक्षण तपाईंमाथि गर्न गइरहेका छौ‘ ।”
“कस्तो परीक्षण ?” म नसोधी रहन सक्दिनँ ।
“साहित्य पनि पि‘ढीअनुसार फरकफरक हुन्छन् । तपाईं १०० वर्ष आयुवाला र म २२५ वर्ष आयुवाला पि‘ढीका १००० वर्षको फरक समयअवधिका दुई अलग युगका मानिसहरू हौ‘ । १००० वर्ष पछिका सबै कुराहरू तपाईंलाई स्वैरकल्पना लाग्नु स्वाभाविक हो । त्यो दोष तपाईंको होइन । तपाईं र म बीचको यो सुगम सम्वादको स्थिति पनि मेरो पि‘ढीको सबल साहित्यिक र कलात्मक प्रस्तुति प्रणालीले सम्भव तुल्याएको हो । हाम्रो पि‘ढीको साहित्यिक प्रचलनअनुसार अहिले म तपाईंलाई र मलाई रचनासँगै लेखक र पाठक सँगसँगै घुलमिल भएर एकाकार भई तादात्म्यता स्थापित गर्ने कलात्मक साहित्यिक ‘बीग क्रन्च’ मा लैजादै छु, अथवा हामी त्यस पद्धतिमा जाँदै छौ‘ ।”
यति भनेर २२५ वर्ष आयुवालाका साहित्यकार आफ्नो हात हावामा हल्लाउँछन् । मलाई उनको हात रित्तो जस्तो लागेको थियो तर हात हल्लाउना साथ एउटा लामो पारदर्शी ऐना जस्तो वस्तु मेरो आँखा अगाडि सर्लक्क बगेर जान्छ । म र साहित्यकार पहिरोले सोहोरिएझैं अकस्मात खाली जस्तो, सुरुङ जस्तो लामो अन्धकारभित्र सुलुत्त पस्छौ‘ र निमेषमै फुत्त निस्कन्छौ‘ ।
स्फटिक सङ्गमर्मर जस्तै सफा सुन्दर भुइँ छ, अकाश छ तर बादल छैन । बाटो छ, गन्तव्यसम्म पुग्न साधन चाहिँदैन । मनझै‘ सरर बतासजस्तै हामी बगिरहेका छौ‘, प्रस्थान गरिरहेका छौ‘ ।
म एउटा फलले लादिएको र टाक्सिएको बोन्साई बुट्यानमा फूल जस्तो एउटा गुच्चा जत्रो फल टिप्न हात पसार्छु । समातेर जोडले तान्छु तर त्यसैले मलाई आफूतिर जोडले तान्न थाल्छ । म त्यसमा टाँसिन थालेको हुन्छु । “मुख आँ गरिहाल्नोस् । यो भूतल होइन ।” हठात् साहित्यकार भन्छ । म मुख आँ खोल्छु । तोरीको गेडाजत्रो रातो गेडा ऊ मेरो मुखमा फ्यात्त फाल्छ । भुक्क फुलिएर फुस्स फुट्छ र मेरो जिब्रोको ¥यालसँगै बिलाउँछ । म ह्वात्त फुलिन्छु र त्यो फल, फूल वा उद्भीज (के हो ?) बाट उम्किन्छु । त्यसको तनाइ समाप्त हुन्छ । म देख्छु साहित्यकारले पनि त्यस्तै गेडा मुखमा हाल्छ । हामी दुबैको कायाकल्प हुन्छ । हामी त्यस लोकका मानिसहरू जस्तै देखिन थालेका हुन्छौ‘ ।
“अन्तरग्रहीय व्यापार । के ल्याउनु भएको छ ?” त्यस ग्रहका मानिसहरू सोध्छन् ।
“फूस्सा” साहित्यकार ऊ भन्छ ।
“ठीक छ, फूस्साको बदला हामी यो दिन्छौ‘ ।” उनीहरू तोरीको गेडाजत्रो मसिनो दानाहरूले भरिएको पारदर्शी शिशी हामीलाई दिँदै भन्छन्, “यी राता दानाहरू खाद्य, हरिया पेय, नीला औषधि र पहेंला दानाहरू कायाकल्पका गेडीहरू हुन् ।”
साहित्यकार दुबै खाली मुट्ठी झ्वाट्ट खोलेर फूस्सा फूस्सा गर्छ । मलाई पनि त्यसै गर्न लगाउँछ ।
हामीले खाली मुट्ठी फुकाउँदै गरेको फूस्सा फूस्सा उनीहरू ठूलो प्लास्टिक जस्तो पारदर्शी ठूलो बोराजस्तो थैलीमा थाप्छन् र बन्द गर्छन् । “त्यो हामीले दिएको वस्तु भूतलको मौलिक भौतिकता हो । साधारण आँखाले देख्न नसकिने शूक्ष्माति शूक्ष्म करोडौं जिवाणुहरू जीवितहरू मानिसका खाली हातमा पनि हुन्छन् । त्यही कच्चा पदार्थ प्रयोग गरेर त्यस लोकका मानिसहरू अनेकौं जीवित र उपभोग्य वस्तुहरूको निर्माण गर्छन्” मलाई साहित्यकार सम्झाउँछन् ।
उसले यो बताउँदा बताउँदै हामी दुईको शरीरबाट पुतुतु धुवाँ र छिरछिर पानीका थोपा निस्कन थाल्छ । त्यो देखेर “पहेलो दाना मुखमा हालिहाल्नुस् ।” ऊ भन्छ र हामी दुबै जना पहेलो दाना मुखमा हाल्छौ‘ । हाम्रो पुनः कायाकल्प हुन्छ । हामी अघिको जस्तै मान्छे देखिन्छौ‘ ।
“यात्रा पुनः भूतलको, यात्रा भन्दा अगाडि म आफ्नो साहित्यिक रचनाहरू तपाईं र यिनीहरूलाई सुनाउन चाहन्छु ।” साहित्यकार भन्छ ।
“हुन्छ, हेरिहाल्यौ‘, सुनिहाल्यौ‘ न त । कस्तो हुँदो रहेछ ।” म जिज्ञासावश सोध्छु ।
“फेरी पहेलो गेडी मुखमा हाल्नोस् ।” म पनि र ऊ पनि फेरी पहेलो दाना मुखमा हाल्छौ‘ । हाम्रो पुनः कायाकल्प हुन्छ ।
“म मेरा रचनाहरू तपाईंहरूलाई पढ्न दिन्छु” साहित्यकार उनीहरूतर्फ अथवा त्यस लोकका मानिसहरू तर्फ फर्केर भन्छन् साथै मलाई “तपाईं पनि तयार हुनुहोस्” भन्छन् ।
“हुन्छ ।” हामी एक साथ भन्छौ‘ ।
साहित्यकार आफ्ना दुबै हत्केलाहरू आफ्नो टाउकोतिर फर्काएर हामीतिर फर्काउँछ । रचनाका पाण्डुलिपीहरू उनको दिमागबाट निस्केर बग्न थाल्छ । उनीहरू फूस्सा फूस्साको झोलाहरूलाई चोर औँलाले देखाउँछन् । ती थैलीहरू हावाले उडाएर लगेझै‘ केही पर पुगेर अदृष्य हुन्छन् ।
उनीहरू पल्टने क्रिया गर्छन् । आराम कुर्सीहरू जस्ता देखा पर्छन् र त्यसमाथि पल्टन्छन् । कुर्सीहरूमा जोरजोर ठूला आँखाहरू र निधारको भाग टाउकाहरू (भकुन्डो जत्रो) मात्र हुन्छ । शरीर कमिलाको जत्रो अत्यन्त सानो रहन्छ । उनीहरू पढ्न थाल्छन्, पढ्दा कुनै कुनै बेला अनुभूतिशील हुँदा हात, पेट, खुट्टा, फोक्सो, मुटु वा अरू कुनै अङ्ग निमेषभर ठूलो अजङ्गको हुन्छ र प्याट्ट फुट्छ र सुक्छ । म पनि उनीहरू जस्तै ती साहित्यकारको रचनाहरू पढिरहेको हुन्छु । कस्तो अचम्म ? मेरो दिमागभरि उनका रचनाहरू सरसरी छापिएझै‘ छन्, म बुझिरहेछु, पढिरहेछु, पढिरहेछु ।
“उनीहरू जुन काम गर्दा जुन अङ्ग वा इन्द्रियको आवश्यकता पर्छ, त्यो बाहेक अरू इन्द्रियहरूलाई निस्क्रिय पारेर ऊर्जा वचत गर्छन् । हिड्दा खुट्टा, उड्दा पखेटा, पढ्दा आँखा र दिमाग अथवा जे काम गर्दा जुन इन्द्रिय आवश्यक हुन्छ, त्यसको मात्र प्रयोग गर्छन् ।” साहित्यकार उनीहरूलाई देखाएर मलाई भन्छन् ।
“तपाईंहरूको साहित्य प्रस्तुति त अनौठो रहेछ । एकै क्षणमा मैले तपाईंको सबै रचनाहरूको अध्ययन गरें । के म पनि कम्प्युटर भइसकें र इन्टरनेटमा झै‘ तपाईंहरूको साहित्य सञ्जालसँग म पनि जोडिन पुगेँ ?” म सोध्छु ।
“हो, मैले चाहुन्जेल, अथवा लेखकले चाहुन्जेल, पाठकले चाहुन्जेल । दुबै लेखक र पाठकले चाहुन्जेल ।”
“तपाईं महान साहित्यकार हुनुहुँदो रहेछ ।” म साँच्चै प्रभावित भएको हुन्छु । ऊ “धन्यवाद” भन्छ ।
“अब हाम्रो भूतल फर्कने बेला भयो । म तपाईंलाई तपाईंको १०० वर्ष आयुवाला युगमा फर्काउँदै छु ।” साहित्यकार अघि जस्तै खाली हात हल्लाउँछन् । अघिको जस्तै ऐनाजस्तो वस्तु मेरो आँखा अगाडिबाट सर्लक्क बगेर जान्छ । हामी फेरी सुरुङ्गजस्तो अन्धकारमा सुलुत्त पस्छौं र खस्छौं पृथ्वीलोकमा ।
आम्मोइ...सडकहरू, घरहरू, गाडीहरू, मानिसहरू ... आफ्नै धर्तीमा फर्कंदा मलाई अतुलनीय रमाइलो लाग्छ । खेतबारीमा लहलह बालीनाली, हरियाली जङ्गल, समुद्र, नदीनाला, चिसो र तातोपनले शरीर स्पर्श गर्छ । अघिसम्म शरीर मेरो हो कि होइन, हलुङ्गो, फुङ्ग थियो । अब आफ्नो वास्तविक शरीर छ । कति मोहलाग्दो शरीर र जीवन ! बादल आकाशमा तैरिरहेका छन् । फूलहरू फुलिरहेका छन्, बालीनाली झुलिरहेका छन् । मौरीझै‘ मानिसहरू काममा व्यस्त छन्, गुनगुनाइरहेका छन् । हावा, बतास र सुगन्ध चारैतिर व्याप्त छ । कलरव कर्णप्रिय छ । मलाई आफ्नै पिढी‘को वास्तविक संसार प्यारो लाग्छ ।
यसरी म रमाइरहेको अवस्थामा नै साहित्यकार मलाई भन्छ, “म गएँ है । म तपाईंभन्दा १००० वर्ष पछिको साहित्यकार । हाम्रो पिढी‘को अनुसन्धानमा १००० वर्ष अगाडिको एउटा पाठकको हाम्रो साहित्यप्रतिको प्रतिक्रिया बुझ्न तपाईंको छनोट गरिएको थियो । हाम्रो अनुसन्धान पूर्ण भयो । तपाईंलाई १००० वर्ष पछाडिको साहित्यिक प्रस्तुतिबाट झिकेर तपाईंको वर्तमानमा छोड्दै छु । तपाईं चाहनु हुन्छ भने एक पटक हाम्रो संसारमा आउन सक्नु हुन्छ । त्यसका लागि म तपाईंलाई यो ‘कोड’ छोडेर जाँदै छु । बिदा ।” ऊ निमेषमा आँखा झिमिक्क पार्दा बिलाइसकेको हुन्छ ।
म चाहिँ छक्क परिरहेको हुन्छु, यो के अचम्म ? सपना हो ? होइन, मेरो हातमा उसले दिएको ‘कोड’ छ ।


२०६७।०१।०८ (परिमार्जन २०६८।०४,
बोराबाँध

नाति

नाति

सरण राई

निस आफूलाई अथवा आफ्नो शरीरका अङ्गहरूलाई हेरेर पनि रुँदोरहेछ । मानिस कति कमलो मन लिएर बाँचिरहेको हुन्छ । जीवनमा आएका कस्ता कस्ता विपत्तिहरूका आँधीबेहेरी बेहोरीयो, कष्ट खेपियो । खुइय्य गरिएन । हार मानिएन । डटेर मुकाबिला गरियो, ‘रुने नामर्द म होइन’ भनियो । तर आज अकस्मात म आफ्ना हातहरू, हत्केलाहरू र आÏनो शरीर देखेर– हेरेर रोइरहेको छु ।  आफ्ना हातहरू, हत्केलाहरू र आफ्नो शरीर देख्दा मन अमिलिएर आएको छ । आफ्नो यस्तो वृद्धावस्था देख्दा आँखाबाट बररर आँसु बगिरहेको छ ।
हातहरू आँखा सामु छन् । चालीस वर्ष अघिको बुबाको र मेरो हातमा केही अन्तर छैन, छाला चाउरिएको छ, झोलिएको छ । तन्नेरी हातको सुन्दरता लुप्त भएको छ । म बुबालाई सम्झन्छु । ऐना हेर्छु बुबाको र मेरो अनुहारमा थुप्रै समानता पाउँछु अर्थात् मेरो अनुहार पनि बृद्ध बुबाको जस्तै भएको छ । मलाई बुबाको अग्घोर माया लागेर आउँछ र बुबाजस्तै बूढो भएको आफूलाई सहानुभूति गर्न पुग्छु । म बूढो भएको छु । कठै, यो मेरो जीवनमा वृद्धावस्थाले पूर्णतया प्रवेश गरिसकेको छ ।
वृद्धावस्था !
वृद्धावस्थामा  शारीरिक असमर्थता र एक्लोपन जम्ल्याहा जस्ता रहेछन् ।
पुग्नुपर्ने कतै छैन, गन्तव्य छैन तर हिँडिरहनु पर्ने । पाउनुपर्ने नयाँ प्राप्ति केही छैन, सामर्थ्य छैन तर प्रयत्नशील भइरहनुपर्ने । जीवनको अवसान नजिक पुग्न लागिएको परिस्थिति, रूप, तागत, बलबैंस, आँट, जाँगर अथवा जीवनका सुन्दरताहरूले छाड्न लागेको अवस्था, मृत्यु नजिक पुगेको अनुभूतिले गिजोलिरहेको मन ! ‘यति रमाइलो संसार छोडेर जानुपर्ने’ भन्ने भावनाले दिएको पीडा ! यो संसारकै, जीवनकै चलन, रीत र नियम हो । यहाँ कोही पनि जिउँदाहरूले सदैव बाँचिरहन पाउदैनन् । मृत्युले सब जिउँदाहरूलाई निल्छ, निल्छ । मृत्युको पूर्वआभास कति पीडादायी छ, मन चसक्क दुख्छ । मर्नै पर्छ, जानै पर्छ यो धरती छाडेर । मेरा पिता मरे, आमा मरीन्, अघिल्लो पुस्ताका सबै मरिसके । अब मर्ने पालो मेरो यो वर्तमान पुस्ताको, भावी पुस्ताका लागि ठाउँ खाली गर्नै पर्छ ।
फेरि एक जन्म वा अर्को थप एक जीवन बाँच्न पाए.... म कल्पिन्छु । तर कसैले दुइ जीवन बाँच्न पाएका छन् र ? म पनि डाँडाको घाम, निभ्न लागेको दियो भएको छु । मैले पनि ...जानै पर्छ ।
अजङ्गको एकान्तले उब्जाएको परिवेशले मनमनै म मृत्युदेखि त्रसितत्रसित भएर एक्लै मनभित्रभित्रै रोइरहेको बेला मेरो नाति ‘आँ..आँ..’ भर्खर फुट्न लागेको अष्पस्ट बोली निकाल्दै टुकुटुकु हिडेर आउँछ र मेरो काखमा लुट्पुटिन्छ । मेरो मानसिक धरातलमा देखिन थालेको कालो अँध्यारो बादल फाटेर झलमल्ल उज्यालो मेरो मनको आयतनभरि फैलिन्छ । बिर्सन्छु आफ्नो वृद्धपन, एक्लोपन र नियास्रोपन र झलझली देख्न थाल्छु भावी सन्तानको प्रतिविम्बित रूप आÏनै नातिको अनुहारमा ।
नाति !
मेरै जीवनको क्रमिकता होइन र ? म पछि छोरा, छोरापछि नाति, नातिपछि पनाति, जनाति, खनाति....मेरै जीवनको निरन्तरता मान्न थाल्छु । मेरो अन्तरकुन्तरमा चम्किलो घाम उदाउँछ्र । आँसु आँखामा बिलाएर जान्छ । बुबाको रूपबाट म आफू र म आफूबाट नातिको कलिलोपनमा रूपान्तरित हुन थालेको हुन्छु थाहै नपाई ...। म नरहे पनि मेरो अंश, शेष वा सन्तान यस धरतीमा रहिरहनेछ । मभित्र एक प्रकारको मीठो भाव, उत्साह, प्रसन्नता र गौरव प्रस्फुटन हुन्छ ।
नाति ! केही वर्ष अगाडिसम्म मलाई ‘बाजे’ भनेर बोलाएको पटक्कै मन पर्दैनथ्यो । मेरा एकजना मित्रलाई पनि त्यस्तै हुन्थ्यो रे, ‘बाजे’ सम्बोधन सुन्दा कन्सिरी तातेर आउँने कुरा उनले आफ्नो संस्मरणमा लेखेका छन् । तर वास्तविक रूपमै नातिनातिनाहरू जन्मिसकेपछि ‘बाजे’ सम्बोधन पनि मिठासयुक्त र स्वाभाविक लाग्न थालेको छ ।
मलाई नातिनी बारम्बार भन्छे, “कोपा, कोपा (बाजे,बाजे) !” यो सम्बोधनमा एउटा साइनो छ, जसले वंशवृक्ष झ्याङ्गिदै गरेको सङ्केत दिन्छ । यसबाट म सन्तुष्ट हुन्छु । नाति जन्मेपछि त नातिनातिनीहरूको अवोध बाल संसारमा रमाउन मन पराउन थालेको छु । धेरै वर्ष अगाडिदेखि गाउन छाडेका गीतहरू फेरि लयबद्ध स्वरहरूमा तिनीहरूसँग खेल्दा स्वस्फूर्त रूपमा अनायास मेरा कण्ठबाट तरङ्गित हुन्छन् । म अझै गाउन सक्दोरहेछु, नातिनातिनीहरूको अबोध बाल संसारमा युवाहरूजस्तै गाउँदै नाच्न सक्छु । रमाइलो गर्छु र सम्झन पुग्छु फेरि मधुर जीवनको पुनरागमन भएको छ । नातिनातिनाहरू सॉच्चै मायालाग्दा छन्, यसैले मानिसहरूले ‘सावाको भन्दा ब्याजको माया’ भन्ने गरेका होलान् ।
म मेरा नातिनातिनाहरू संसारमा सबैभन्दा सुखी भएको हेर्न चाहन्छु ।  तिनीहरूलाई जब मेरा छोराबुहारीहरूले कुटेर रुवाउँछन्, हकार्छन्, नमीठो लाग्छ, मनमा औडाहा लाग्छ । छोराबुहारीलाई हकार्दै म तिनीहरूलाई काखमा खेलाएर वा बोकेर फकाउन थालिहाल्छु । तिनीहरू पनि मेरो आडभरोसा सहारा पाएर मेरो छातीमा टाँसिन थालिहाल्छन्, त्यसबेला म सारा संसार बिर्सन्छु । आफ्नै रोग, शोक, पीडा र आफ्नो अवस्था पनि बिर्सन पुग्छु । सम्झन्छु विश्वकै सबैभन्दा सुखी मानिस हु“ जसको कोपिलाजस्ता नातिनातिनाहरू छन् ।
समयलाई कसले पो रोक्न, छेक्न वा वशमा राख्न सकेको छ र ? म ती मसिना नातिनातिनीहरूसँग अनन्त कालसम्म खेलिरहूँ, तिनीहरू त्यत्रै रहिरहुन् र हाम्रो आत्मीय रमाइलो कौतुकमय क्रीडा सदैव रहिरहोस् । तिनीहरू सधैं मसँग खेलिरहून् । मन आनन्दले हराभरा भइरहोस्, तर त्यस्तो हुँदैन ।
हामी बाजे बोजु तिनीहरूलाई देख्दा अग्घोर खुसी हुन्थ्यौँ । सम्पूर्ण सांसारिक दुःख कष्ट बिर्सन्थ्यौँ र तिनीहरूका लागि अनेकौ‘ दुःख कष्ट झेल्न तयार थियौँ । समयक्रममा मबाट मेरी मायालु पत्नी छुटिन् । तिनको देहान्तको असह्य वेदना पनि नातिनातिनीहरूको मुख हेर्दै सहेँ । ममाथि वृद्धावस्थाका असमर्थताका साथै विभिन्न रोगहरू थपिए । म परिवारमाझ बसेर पनि नितान्त एक्लोएक्लो हुँदै गइरहेको छु । मेरो घरभित्रको घरमुलीको शासन, ढलिमली र हैकम पनि समाप्त हुँदै गएको छ, मेरो सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक र राजनैतिक गतिविधि पनि स्वात्तै घटेको छ । अब प्राय घरबाहिरका यस्ता क्रियाकलाप शून्य भएका छन् ।
कुनैकुनै बेला साथीहरू आउनेजाने गर्थे । घरमा मेरा साथीभाइहरूको उचित सम्मान, मान र आतिथ्यता हुन छाडेको छ जसले गर्दा उनीहरू पनि आउन छाडेका छन् । म पनि साथीभाइहरूकहाँ जान छाडेको छु । मलाई लाग्छ, पहिला जस्तो मेरो पनि अरुको पाहुना हुँदा खातिरदारी, स्वागत सत्कार हुन छाडेको छ र म आफ्नो कोठाको एकान्तमा बस्न अभ्यस्त भइसकेको छु ।
जाने पनि कहाँ ? गर्नै पो के सक्छु र ? म चाहन्छु आफूले हाडछाला घोटेर अनेकौं दुःखसाथ हुर्काएका मेरा छोरालाई अझै हरप्रकारले मद्दत गरुँ । तर शारीरिक असक्तता बाधा भइरहेको हुन्छ । म चाहन्छु  कैयौँ दसक लामो मेरो जिन्दगीको अनुभवबाट प्राप्त ज्ञान, सीप र समस्या समाधानका उपाय, सल्लाह, सुझावहरू दिएर  पारिवारिक र अन्य समस्याहरूमा सहयोगी बन्न सकूँ । तर मैले बटुलेको अनुभव, शिक्षा र सल्लाह कोही सुन्न चाहदैनन्, ‘उहिलेको कुरा खुइले’ । म उपयोगिताविहीन बूढो, मेरा सल्लाह सुझाव उनीहरूलाई अनावश्यक हस्तक्षेप लाग्छ । सायद यही नै ‘जेनेरेसन ग्याप’ होला ।
घर खर्च दिन प्रतिदिन बढ्न थालेको छ । महँगीको जमाना तैपनि केही तडकभडक गर्नै पर्यो । साथीभाइहरूभन्दा कम देखिनु भएन । भोजभतेर, क्लब, बिहेबटुलो, बिजुली, पानी,  टेलिभिजन च्यानल महशुल, स्कुलको शुल्क आदि अनेकौ‘ खर्चहरू...मलाई पनि थाहा छ, धानी सक्नु छैन । कुनामा बसेर टुलुटुलु हेरिरहन बाहेक म के नै गर्न सक्छु र ?
घरखर्च चलाउने देखि घरायसी अन्य सबै निर्णयहरू गर्दा मलाई सोधिँदैन । अब त्यस्ता विषयहरूसँग मेरो कुनै सरोकार छैन । म कोठामा बसेर पुस्तकहरू दोहोर्याइ तेहर्याइ पढ्छु । कथा बुझ्न थालेकी नातिनी आइभने दन्त्यकथा, पञ्चतन्त्र, जातक र इसपनीतिका कथाहरू सुनाउँछु । कथा सुनाउँदा मलाई अग्घोर आनन्द आउँछ । कथाको प्रवाह मेरो खोकिले बीचबीचमा रोकिँदा भने नातिनी नियास्रो मान्छे ।
“कोपाको छेउमा धेरै नजा, खोकि र अरु रोगहरू सर्ला ।” बुहारीले नातिनीलाई भनेको झट्ट सुन्छु । मनमा च्वास्स बिझे पनि नसुने झैँ गर्छु । प्रतिकार गर्ने सामर्थ्य मसँग अब रहेन ।
“म घरमै बस्छु, कोपालाई छोडेर जान्न“ ।” चिच्याइरहेकी थिई नातिनी । झोला, बक्स र केही सामानका साथ जबरजस्ती मेरी ठूली नातिनीलाई बोर्डिङ्ग स्कुलको बोर्डसमा पठाइन्छ । त्यसको चिच्याहटले अनायासै मेरो आँखा टलपलाउछ, कठै... मेरो सानी साथी नातिनी पनि मसँग छुट्टिएर गई ।
नातिनीको अभाव नातिले पूरा गरिरहेको हुन्छ । ऊ मेरो कोठामा आएर बालसुलभ अनेक उपद्रोहरू गर्छ । मेरो पुरानो पुस्तक कपि च्यात्नु, चस्मा बिगार्नु, बिस्तारामा पिसाब फेर्नु आदि उपद्रोहरू । ती उपद्रोहरू उसँग खेल्दा, बस्दा र हाँस्दा प्राप्त हुने आनन्दको अगाडि  केही होइन । ऊ मसँग बस्छ, खेल्छ र हाँस्छ । म उसलाई अत्यधिक माया गर्छु । ऊ मसँग हुँदा सबथोक बिर्सन्छु र चाहन्छु ऊ सदैव मसँग बसिरहोस्, खेलिरहोस् । ऊसँग बस्दा मलाई अपूर्व आनन्द आउँछ, जुन आनन्द प्रत्येक बाजेहरूले मात्र अनुभव गरेका हुन्छन् । त्यो अनुभव बाजे हुने उमेरसम्म बाँचेकाहरूले मात्र प्राप्त गर्छन् । म पनि बाजे हुन पाएकोमा गौरवान्वित हुन्छु र मेरो ओठमा मुस्कान खेल्छ ।
छोरालाई बोलाएर हामी दुइका बिभिन्न मुद्राका फोटोहरू खिच्न लगाउँछु । हामी दुइको ‘मूभि’ पनि उसले खिच्छ । क्यामेरामा नै ती फोटाहरू हेरेर म मक्खै पर्छु । भन्छु “यी तस्वीरहरू प्रिन्ट गरेर ल्याइ देओ ।”
“म कम्प्युटरमा ‘सेभ’ गर्छु । पछि एकै चोटि  ‘प्रिन्ट’ गरौला“ ।”छोराको जवाफ हुन्छ । तर ती तस्विरहरू प्रिन्ट भएको मैले देख्न पाएको छैन ।
समय त बतासजस्तै, खोलाजस्तै वा समयजस्तै बगिरहेकै हुन्छ । पहिरो गएको पहाडजस्तै ओरालो लागेको मेरो वृद्धावस्था दिन प्रंतिदिन झन्झन् ओरालो लागिरहेको हुन्छ । म हिजो भन्दा आज, आजभन्दा भोलि झन्झन् असमर्थ, असक्त र दयनीय बन्दै गइरहेको छु । खेल्ने, बोल्ने र हाँसखेल गर्ने साथी नहुनु बुढेसकालको बेमज्जाको स्थिति रहेछ भन्ने महसुस मेरो नाति ‘मोन्टेसोरी’को ‘प्लेग्र्रप’मा भर्ना भएर दिनभर उतै बस्न थालेपछि हुन थालेको छ । शनिबार छुट्टिको दिनमा मात्र केही बेर ऊसँग खेल्न पाउँछु । ऊसँग खेल्ने मेरो लालसा पनि अधुरै हुन थालेको छ ।
एकदिन अकस्मात मेरो निम्ति नयाँ पोसाक लिएर छोरा बुहारी मेरो कोठामा आउँछन् । मलाई “नयाँ पोसाक ठीक भयो, भएन” लगाएर जॉच्न भन्छन् । म फुरुक्क पर्छु,, फुरुङ्ग हुन्छु मेरो पनि छोराबुहारीले ध्यान दिन थालेछन् ।
“वृद्धाश्रम, बालआश्रम र अस्पताल पनि भएको ‘मानव संसार’ उपयुक्त वृद्धाश्रम हो, त्यहॉ बस्ने वृद्धहरूले कुनै प्रकारको कष्ट, पीडा भोग्नु पर्दैन ।” छोरा भन्छ ।
    “बुबाको थोरै आउने पेन्सनले मात्र त्यहा शुल्क तिरेर बस्न अपुग हुने भएकोले प्रत्येक महिनामा अपुग रकम जम्मा गर्नेछौ“ । सबै बन्दोबस्त मिलाएका छौ“ ।”बुहारी थप्छे ।
“म नोकरीको सिलसिलामा कहिले कहाँ कहिले कहाँ गइरहनु पर्ने हुन्छ । बुहारीले पनि सानोतिनो जागिर पाएकी छिन् । घरमा बुबाको सह्यार सम्भार गर्ने मान्छे हुँदैन । ‘मानव संसार’ वृद्धाश्रम नै बुबाको लागि ठीक हुने फैसला गरियो । भोलिदेखि नैै बुबाले त्यहाँ बस्नु पर्छ, हामी तपाईँलाई बिहानै पुर्याइ दिनेछौ“ ।” छोराको आदेश ।
कति सजिलै भने उनीहरूले । नयाँ लुगाको अर्थ खुल्यो । म छाँगाबाट खस्छु । अब मैले पनि यो घर छोड्नै पर्ने भएको छ । मेरो मान्नु र नमान्नुको कुनै अर्थ नहुने भएकैले  उनीहरूले मलाई वृद्धाश्रम पठाउने निर्णय गरिसकेका छन् । मभित्र १२ रेक्टर स्केलको भुइचालो ल्याउने निर्णय सुनाएर उनीहरू बाहिर गइसकेका छन् ।
अहा, यो घर, यो कोठा ! हामी(पत्नी र म)ले कस्तो परिश्रम गरेर आफ्नो र पत्नीको रुचि अनुसार यो घर निर्माण गरेका थियौँ । यही घरमा हामीले छोराछोरी हुर्कायौँ । उनीहरू आज स्वावलम्वी भएका छन् र मलाई आफ्नो निर्णय थुपार्न सक्षम भएका छन् । यो आधुनिक युगले उब्जाएको यान्त्रिक, सांस्कृतिक र सामाजिक प्रचलन हो कि ? अब मैले बनाएको यो घरलाई ‘मेरो हो’ भनेर यसैमा बस्ने अड्डि कस्न सक्तिनँ । छोराबुहारीको आदेश शिरोपर गर्नु बाहेक मसँग अर्को उपाय छैन ।
यो मेरो घर, मेरो कोठा, मेरो पलङ ! भोलिदेखि मसँग यी केही पनि रहने छैनन् । म यो घरमा हुनेछैन । कैयौं दसक सुखदुःखसाथ पत्नीसँग बिताएको यो पलङ मसँग हुनेछैन । कठै, जीवितावस्थामा रहेको बेला पत्नीलाई मुसारेझैँ कोठाका भित्ता, पलङको छेउ कुना सबसब सुम्सुमाउछु । यात्रीले अन्तिम बेला बिदा माग्दै टिल्पिलाएको आँखाले सबैलाई हेरेझैँ मन अघाइन्जेल म आज कोठा, पलङ र घरका सबै चिजहरू हेर्छु । आँखाबाट आँसुको भेल बग्छ तर यो आँसुको के मूल्य छ र ? कोठाका सबै बस्तुहरूलाई छाम्छु, छुन्छु, म्वाँइ खान्छु, अर्धविक्षिप्तझैँ ती सबलाई हेरेर भावविव्हल हुन्छु । म रातभर निदाउन सक्तिनँ, सोच्छु— यो घर, कोठा र पलङको बास आजसम्म मात्र रहेछ ।
रातभर म मेरो र पत्नीको युगल तस्विर हेरेर गुनगुन कुरा गरिरहन्छु, “शोभना, यहाँको बास आजसम्म मात्र रहेछ, तिमी भाग्यमानी रहिछौ, यो कोठाको पलङमा मेरै काखमा प्राण त्याग्न पायौ । तर म ? तिमीले मृत्युवरण गरेको पलङमा नै मेरो पनि प्राण जाओस् भन्ने चाहन्छु । अभागी म, मेरो त्यो सानो चाहना पनि पूरा नहुने भो....।” यस्तै के के म शोभना जीवित भएझैँ उसको तस्विरसँग रातभर कुरा गरिरहन्छु । त्यसरी कुरा नगरेको भए म बौलाउन सक्थे वा बौलाएर नै कुरा गरिरहेको हुन्छु । म भित्तामा झुन्डाइएको हाम्रो युगल तस्विर झिक्छु र भोलि आफूसँगै लैजाने निधो गर्छु र तस्विरकी शोभनालाई भन्छु, “जहाँ मैले मेरो जीवनको अन्तिम कालखण्डमा बास पाइन“, त्यहॉ हाम्रो तस्विरको कुनै इज्जत हुनेछैन ।”
मलाई ‘डोको’ लोककथाको सम्झना आउँछ ।  बाबुले बुढो बाजेलाई डोकोमा बोकेर लगि भीरको टुप्पोबाट डोकोसँगै बाजेलाई फाल्न लाग्दा नातिले ‘डोको चाहीँ नफाल्नुहोला, त्यो डोको मैले पछि तपाईँलाई फाल्न काम लाग्छ’ भनेको थियो  र त्यसले बाबुको मनमा सद्बुद्धि पलाएर बाजेको ज्यान बाँचेको थियो । त्यो कथामा जस्तै मेरो नाति पनि ठूलो भएको भए भन्थ्यो कि “कोपालाई घरमै राखौ“ ।”
बिहानै म नयाँ लुगा लगाएर तयार हुन्छु । बोर्डिङ्गस्कुल जाने मेरी नातिनीको भन्दा कम मेरा सामानहरू गाडिमा राखिसकेपछि छोराबुहारी पनि बस्छन् । म पनि बस्छु । फर्की– फर्की घर हेर्छु तर मेरो धित मर्दैन । पूरै जीवन बिताएको यो घरसँग छुट्टिनु पर्दा मन भक्कानिएर आउँछ ।
मृत्युमा सबसँग छुट्टिनु पर्छ । तर मर्ने व्यक्ति जो मरिसकेको हुन्छ उसले कुनै पीडाबोध गर्नु पर्दैन । तर म जीवितावस्थामा नै घर, परिवार र सबसँग छुट्टिदै छु र म अग्घोर पीडाबोध गर्न विवश छु । जिउँदो भएर पनि यो एक प्रकारले मेरो मृत्यु नै हो जसले मेरो सबसब मबाट खोसेर लगिरहेको छ । मृत्युमा झैँ सब मसँग छुट्टिदै छ ।
“बिदा, मलाई र मेरो परिवारलाई आस्रय दिने घर बिदा ! मेरा छोरा, नाति, पनाति, जनातिहरूलाई शुभ्यफाव्य होस् ।” बिदा लिन लागेको मेरो मन सबैले सुन्ने गरी यी शब्दहरू फलाक्न पुग्छ ।
“छोरा, मलाई  नातिसँग बसेर खिचेको हाम्रो तस्विर देऊ ।”
“किन चाहियो तपाईँलाई ? वृद्धाश्रमको भित्तामा त्यो टाङ्ने ठाउँ हुँदैन । तपाईँलाई भेटन नातिनातिनीहरू आइरहने छन् नि ।”
अब मेरो तस्विर टाङ्ने कुनै भित्ता छैन । अब मलाई कुनै तस्विरको खॉचो छैन । म गाडीमा बस्दै छोरालाई अन्तिम पटक सोध्छु, “साच्चै मलाई भेट्न मेरो नाति त्यहाँ आउँछ ?”



गरिमा  २०६८,असोज ,(पहिलाे पल्ट प्रकाशित)
अन्तिम आयाम  (कथासङ्ग्रहमा  सङ्गृहित )

जापानिज कथा बोक्को–चाङ

(मलाई मन परेको कथा साथीहरुका लागि )
जापानिज कथा
बोक्को–चाङ
होसी सिन्इचि

त्यो रोबट राम्ररी बनाइएको थियो । रोबट केटी थिई । कृत्रिम भएकोले जति पनि सुन्दर बनाउन सकिन्थ्यो । सुन्दर स्त्रीको सम्पूर्ण तत्वलाई लिएको हुनाले रोबट पूर्ण सुन्दरी बनी । हुन त अलिकति स्वाँगीजस्ती देखिन्थी ; तर स्वाँगी हुनु सुन्दरीमा हुनुपर्ने एक लक्षण पनि त हो ।
अरु कसैले रोबट बनाउने आँट गरेनन् । मान्छेजस्तै चल्ने रोबोट बनाउनु मूर्खता हो, किनभने त्यस्तो चीज बनाउने पैसा भए अझ उच्च सशक्त यन्त्र बनाउन सकिन्थ्यो र काम खाेजिरहेकाहरू जति पनि थिए ।
त्यो सौखले बनाइयो । बनाउने बारको मास्टर थियो । बारको मास्टर भन्ने जातिलाई घरमा बस्दा रक्सी खान मन लाग्दैन । उसका लागि रक्सी ब्यापारको साधन मात्र थियो र ऊ आफैले पिउनु हुन्छ भन्ने कुरा कहिल्यै सोचेन । पैसा कमाउन रक्स्याहाहरू छँदै थिए र समय पनि थियो । त्यसैले उसले रोबट बनायो । यो पूर्णरूपले उसको सौख थियो ।
सौख भएकाले नै सूक्ष्म र सुन्दर बनाउन सक्यो । सक्कली छालाजस्तो भएकाले यो रोबट नै हो भनेर पत्ता लाग्दैनथ्यो । बरु यसो हेर्दा साधारण खालको सक्कलीभन्दा अझ उच्च स्तरको थियो ।
तर दिमागचाहिँ झनै खोक्रोजस्तै थियो । उसले त्यो  कुरामा चाहिँ राम्रो बनाउन सकेको थिएन । सजिला प्रश्नको मात्र उत्तर दिन सक्थ्यो र रक्सी खानुसिवाय अरु केही गर्न सक्दैनथ्यो ।
उसले त्यसलाई बनाइसकेपछि बारमा राख्यो । त्यो बारमा टेवुल सिट पनि थिए तर रोबोटले धोखा नदेओस् भनेर त्यसलाई काउन्टरभित्र राखियो ।
नयाँ केटी देखेर ग्राहकहरूले उससँग कुरा छाँट्न थाले । नाम र उमेर सोधिएमा मात्र ठीक उत्तर दिन्थ्यो तर त्यसबाहेक अरु केही सोधे खतम; तैपनि कसैले रोबोट हो भनि पत्ता लगाउन सक्दैनथे ।
“नाम के हो ?”
“बोक्को– चाङ ।”
“उमेर कति हो ?”
“अहिले त तरुनी नै छु ।”
“कति भो भन्या ?”
“अहिले त तरुनी नै छु ।”
“होइन भन्या !”
“अहिले त  तरुनी नै छु ।”
यो पसलका ग्राहकहरू भलादमी थिए र कसैले योभन्दा बढ्ता सोद्धैनथे ।
“राम्रो लुगा छ नि ।”
“राम्रो लुगा छ हगि ?”
“तिमीलाई के मन पर्छ ?”
“मलाई के मन पर्छ होला ?”
“जीन–फीज पिउँछ्यौ ?”
“ जीन–फीज पिउँछु ।”
रक्सीचाहिँ  जति पनि पिउँथ्यो र अलिकति पनि मात्दैनथ्यो ।
सुन्दर, तरुनी, स्वाँगी र उत्तर ठन्डा । ग्राहक एक कान दुई कान गरेर यो पसलमा आउँथे । बोक्को–चाङसँग कुरा गर्थे, रक्सी खाई बोक्को–चाङलाई पनि रक्सी ख्याउँथे ।
”ग्राहकमध्ये को मन पर्छ ”
”को मन पर्छ होला ?”
”म मन पर्छु ?”
“तपाईँ मन पर्छ ।”
“चलचित्र हेर्न जाऔ न ।”
“चलचित्र हेर्न जाऔ ।”
“कहिले जाऔ त ?”
उत्तर दिन नसके संकेत मास्टरकहाँ आउँथ्यो र मास्टर आइपुग्थ्यो ।
“यसलाई धेरै नजिस्काउनोस् है ।”
यसो भन्यो भने धेरैजसो प्रसङ्ग मिल्थ्यो र ग्राहक ङिच्च हाँसेर कुरा गर्न बन्द गर्थे ।
मास्टरले कहिलेकाही थ्याच्च बसेर बोक्को–चाङको खुट्टातिरको प्लास्टिक पाइपबाट रक्सी जम्मा गरेर फेरि ग्राहकहरूलाई खुवाउँथ्यो ।
तर ग्राहकलाई थाहा भएन । तरुनी भए पनि स्थिर स्वभावकी रहिछे । चिप्लो घस्दिन, रक्सी खाए पनि मात्दिन । त्यसै कारणले बोक्को–चाङका लोकप्रियता झन्झन् बढ्दै गयो र त्यहाँ आउनेहरू पनि बढ्दै गए ।
तीमध्ये एक जना युवक थियो । बोक्को–चाङलाई मन पराएर सधैं आइरहन्थ्यो । पर्दामा हात टेकेजस्तै भएर पनि उसको प्रेम बढ्दै गयो । त्यसको फलस्वरूप बिल थुप्रिदै गयो र तिर्नै नसकिने भयो । अन्त्यमा उसले घरबाट पैसा ल्याउन चाहेको कुरा उसको बुबाले थाहा पाए र बेसरी गाली खानु प¥यो ।
“अब त्यहाँ कहिल्यै जानुहुँदैन । यो पैसा तिरेर आऊ तर यो नै अन्तिम पटक भयो ।”
ऊ पैसा तिर्न बारमा आयो । आज अन्तिम रात सम्झेर आफूले पनि खूब खायो र बिदाको चिनु भनी बोक्को–चाङलाई पनि धेरै ख्यायो ।
“म अब आउन सक्तिनँ ।”
“अब आउनु हुन्न ?”
“दुःख लाग्यो ?”
“दुःख लाग्यो ।”
“वास्तवमा होइन होला ?”
“वास्तवमा होइन ।”
“तिमीजस्ती निष्ठूरी अरु कोही छैन होला ?”
“मजस्ती निष्ठूरी अरु कोही छैन ।”
“मारिदिऊँ ?”
“मारिदिनोस् ।”
उसले खल्तीबाट औषधि झिकेर गिलासमा हाली बोक्को–चाङ अगाडि सार्यो ।
“पिउने होइन ?”
“पिउँछु ।”
उसले हेरिरहेको थियो र उसकै अगाडि बोक्को–चाङले पिई । उसले “मरे मरोस्” भन्यो र “मरे मर्छु” भन्ने आवाज सुन्दै मास्टरलाई पैसा दिएर बाहिर निस्क्यो । रात धेरै बितिसकेको थियो ।
युवक ढोकाबाहिर गएपछि मास्टरले बाँकी रहेका ग्राहकहरूलाई भन्यो — “अब म तपाईँहरूलाई निःशुल्क रक्सी पिउन दिन्छु । धमाधम पिउनुहोस् ।”
प्लास्टिक पाइपबाट झिकेको रक्सी खाइदिने ग्राहक पनि अब आउलाजस्तो नलागेकोले उसले निःशुल्क दिन्छु भनेको थियो ।
”वाह ! वाह !”
“राम्रो ! राम्रो !”
ग्राहकहरू र बारका केटीहरूले पनि टोस्ट गरे । मास्टरले पनि काउन्टरभित्र बसेर यसो गिलासलाई उचालेर खाइदियो ।
त्यो रात बारको बत्ती अबेरसम्म बलिरहेको थियो । रेडियोले सङ्गीत सुनाइरहेको थियो । ग्राहकहरू पनि फर्केका थिएनन् र पनि मानिसको आवाज बन्द भएको थियो ।
हुँदाहुँदै रेडियोले पनि “शुभरात्रि” भनेर आवाज दिन छोड्यो । बोक्को–चाङले पनि “शुभरात्रि” भनी र अब कसले आफूसित कुरा गर्छ भनेजस्तो गरी स्वाँगी अनुहार लाएर पर्खिरहेकी थिई ।
** ** **
“बोक्को–चाङ” बाट मे ‘७१
अनुवादः नोकु हाङहितो
साभारःसमकालिन साहित्य, पुर्णाङ्क ६,(वैशाख, जेठ,असार २०४९)

शान्ति धाम

शान्ति धाम
सरण राई



         अवकाश प्राप्त जीवनमा प्रवेश गरेपछि ‘साङ्लाले बाँधेको कुकुर छाडेँ है’ भने झैँ  कताकता मनभित्र फुक्काफाल भएको अनुभुतिकासाथ बेचैनी, मनको छटपटाहट, जीवनको अवसान नजिक पुगिएको आभास हुनुका साथै काम नलाग्ने ‘डेट एक्स्पायर्ड’ भएजस्तो पनि लाग्न थाल्दो रहेछ । मानिसलाई सबै भन्दा प्यारो के होला ? प्रश्न ग¥यो भने सतप्रतिसत उत्तर आउला— आफ्नै जीवन । ‘जीउ रहे ध्यू खान पाइन्छ’, जीवन रहे मात्र जगतको उपभोग र उपयोग गर्न पाइने हो ।
मन बरालिन थाल्छ, कम्प्युटरमा खेल्न र खेलाउन थाल्छु मनलाई । ‘फेसबुक’मा एउटा सञ्जाल रहेछ ‘बुद्ध नेपालमा जन्मेका हुन्, सहमति जनाउनुहोस् ।’ मैले पनि तुरुन्तै सहमति जनाएँ । अन्य चिनेको नामहरू सहमति जनाउनका लागि टिपाएँ । बुद्धको जन्म स्थलमा के छ ? ‘किन बुद्ध नेपालमा जन्मेको तथ्यलाई तोडमरोड गरिदै छ ?’ भन्ने तथ्यले मलाई लुम्बिनीतर्फ आकर्षित गर्छ ।
...
लुम्विनी !

युवाकालमा पुगेको त्यस क्षेत्रको रूप पुरै बद्लिएको रहेछ । त्यतिबेला लुम्बिनीको नाम चलेको थिएन । इतिहासमा मात्र बुद्ध जन्मेको लुम्बिनी भन्ने पढ्न पाइन्थ्यो । सयुक्त राष्ट्र संघका महासचिव उ थान्तको भ्रमणपछि मात्र लुम्बिनी चम्केको हो । सुनौलीदेखि बुटवलसम्म नै झन्डैझन्डै जोडिइसकेको रहेछ । बुटवल,खसौली कहाँ ? ठिम्याउन नै मुस्किल । विचरा, सर्वसाधारण गरिब नेपाली म; आफ्नै देशको भैरहवा  हुन् ? होइन, फुलहरू महान्हरूको गोडामा न्यौछावर हुन बनिएका हुन् । र, फुलहरू महान् हुन् ।
....उनलाई देखी हिँँडिराख्नेहरू अडे, अडेकाहरू पछि पछि लाग्न थाले; लम्कदै गर्नेहरू सुस्तरी हिँडे, बसि राख्नेहरू उठे; भड्किलो बस्त्रवालाहरू लजाए, बकवक गर्नेहरू मौन भए; प्रत्यक्ष धर्मजस्तो उनको नजीकमा अन्याय बुद्धि कसैको भएन ।

कौसी, बार्दलीमा बसेका मानिसहरू पुष्पवृष्टी गरिरहेका छन् । सडक पुष्पमय भएको छ, वातावरण उल्लासमय, रमणीय र मुग्धकारी भएको छ । प्रेम, प्रेम, प्रेम ! सबैको मनमा प्रेम छ । गौतम बुद्धप्रति प्रेम छ । बुद्धका मनमा पनि सबैप्रति प्रेम छ । प्रेमले ओतपोत शान्ति सबैको मन र मुहारमा व्यप्त छ । प्रेम तीर्थ ....



पुरा कथा  पाँचपोखरी प्रकाशन गृह , न्युरोड बाट प्रकाशित  कथा सङ्ग्रह  "अन्तिम आयाम "मा हेर्नुहुन अनुरोध छ
पाँचपोखरी प्रकाशन गृह , न्युरोड काे फाेन नं. ०१ ४२२१६३४, ०१ ४२२३५७५

(कथा ) ईश्वरको न्याय

(कथा )
ईश्वरको न्याय

समरसेट माम
अनुवादक : सरण राई

मरिसकेका ती तीनजनाको आत्माहरू ईश्वरको अगाडि न्यायको प्रतीक्षामा उभिरहेका थिए । ईश्वरले केही बेर तिनीहरूलाई ध्यान दिएनन् । साँच्चै भन्ने हो भने उनी झर्किएका र दिक्क भएका थिए ।
केही बेर अघि एउटा विश्वप्रशिद्ध बुढा दार्शनिकको आत्मा उनको सामुन्ने न्यायको लागि ल्याइएको थियो, त्यसले आउनासाथ भनेको थियो, “मलाई तिमीमा विश्वास छैन ।” यो कुराले ईश्वरलाई कुनै असर गर्दैनथ्यो होला, बरु जवाफमा उनी हाँसिदिन्थे होला तर दार्शनिकले पृथ्वीमा भयरहेको युद्ध र मारकाटको चर्चा गर्दै इश्वरसँग सोधेको थियो, “यो कसरी भन्न सकिन्छ कि तिमी सर्वशक्तिमान र सर्वकृपालु छौ र ? बेशक शैतानको अस्तित्व अस्वीकार गर्न सकिदैन तर तिमी उसलाई कुकर्म गर्न रोक्न सक्तैनौ भने तिमी सर्वशक्तिमान होइनौ र यदि रोक्न सक्छौ र रोकिरहेका छैनौ भने तिमी सर्वकृपालु छैनौ ।”
यो तर्क ईश्वरको लागि नयाँ थिएन, र उनले सधै यस कुराको विचार गर्न चाहेनन्, किनकि सर्वज्ञानी भएर पनि यस प्रश्नको जवाफ उनीसँग थिएन । दार्शनिकको भनाइअनुसार उनी ईश्वर भएर पनि दुई र दुईको जोड पाँच बनाउन सक्तैनथे ।
“हो, मलाई यस्तो ईश्वरमा विश्वास छैन” दार्शनिकले अन्तमा भनेको थियो, “जो सर्वशक्तिमान र सर्वकृपालु छैन ।”
ईश्वरले केही बोलेका थिएनन् ।
आखिर उनले ती तीन आत्माहरूलाई हेरे, जो कुनै आशामा अत्यन्त विनीत भावसँग उनका अगाडि उभिएका थिए ।
उनीहरूमध्ये एक आत्मा जाँनको थियो, दोस्रो मेरीको, र तेस्रो रूथको । उनीहरूले आफ्नो आफ्नो कथा सुनाए ।
जाँन र मेरी पाँच वर्षदेखि विवाहित थिए र सुखद दाम्पत्थ जीवन बिताइरहेका थिए । उनीहरूमा एकआपसमा प्यार थियो । तब जाँनको भेट रूथसँग भयो, जो अठार वर्षकी अतीव सुन्दरी, लावण्यमयी युवती थिई । जाँन उसलाई देख्नासाथ उसँग मोहित भयो । रूथको मनमा पनि उसको लागि प्यार पलाउन थाल्यो । यी दुईको त्यो प्रेम साधारण प्रेम थिएन । त्यो सुधबुध हराउने खालको प्रेम थियो । तर केही समयपछि ती दुवै सम्भालिए र उनीहरूले समाज र त्यसका मान्यताहरूबारे सोचे । जाँनलाई लाग्यो कि ऊ कसरी एक मासुम केटिलाई धोका दिन सक्छ र? र रूथले सोचिन् कि उसले किन एक विवाहित पुरुषसँग नाता गाँस्ने ? तब उनीहरूलाई यो महसुस भयो कि मेरीलाई उनीहरूको प्रेमबारे थाहा भएको छ ।
हो, मेरीलाई उनीहरूबारे थाहा भएको थियो । तब उसको मनमा आफ्नो पतिप्रतिको विश्वास र प्रेम अडिग भइ रहन सकेन, र उसको मनमा इष्र्या उब्ज्यो, जसको उसले कहिल्यै आशा गरेको थिइन, साथै उसको मनमा डर उब्जन थाल्यो कि कतै उसलाई लोग्नेले छाडोस् ? रिस उठ्न थाल्यो, किनकि उसको दिलको सम्पत्ति लुटिदै थियो, र उसको मनमा अनौठो भोकजस्तो उब्जन थाल्यो, जसले प्रेमभन्दा बढि पीडा दिने खालको थियो । उसलाई लाग्यो कि यदि उसलाई लोग्नेले छाड्यो भने ऊ मर्नेछे । तापनि उसलाई थाहा थियो कि जाँनले रूथसँग जानीजानी प्रेम गरेको थिएन बरु जाँनको रूथसँग आफसेआफ प्रेम भएर प्रेम गरेको थियो । त्यसकारण् उसको नजरमा जाँनको दोष थिएन । ऊ शक्तिको लागि इश्वरसँग प्रार्थना गर्थी र एकान्तमा एक्लै चुपचाप रोइरहन्थी । उसको स्वास्थ बिग्रिदै गयो ।
जाँन र रूथ यो सबै हेरिरहेका थिए । उनीहरूको मनभित्र सङ्घर्ष चलिरहेको थियो, जो लामो र पीडादायी सङ्घर्ष थियो । कैयौ पल्ट उनीहरूको मन डावाडोल हुन्थ्यो तर पनि उनीहरू त्यो प्रेमबाट मुख फर्काउन सक्तैनथे, जुन उनीहरूको मनमा सल्किरहेको हुन्थ्यो । उनीहरूले पापसँग सङ्घर्ष गरे र अन्तमा बिजय पाए । आखिर टुक्रिएको मनकासाथ आफू निर्दोष भएकोमा गर्व गर्दै ती दुई एक अर्कादेखि छुट्टिए ।
रूथले यति हदैसम्मको प्रेम गरेकी थिई कि उसले फेरि कसैसँग प्रेम गर्न सकिन, र आफ्नो मुटु पत्थर बनाएर इश्वरमा समर्पित भई परोपकार कार्यमा लागिन् । उसले रोगीहरूको सेवा गरिन् र गरिबको सहायता गरिन् । उसले अनाथालय खोलिन् र दीन हीनहरूको सहायता गर्ने संस्था स्थापना गरिन् । बिस्तारै बिस्तारै उनको सुन्दरता, जसबाट ऊ विमुख भएकी थिर्इृ, हराउदै गयो र उसको अनुहार पनि मनजस्तै पत्थरको भयो । तब उसको धर्म अरु बढि भयानक बन्यो, किनकि त्यसको आधार प्रेम नभएर तर्क थियो । साथै ऊ पनि निरङ्कुश र असहनीय भई ।
यसका साथै जाँन पनि अन्तरमन भित्रभित्रै दुःिख भएर मृत्यु पर्खिरहेको थियो । उसको निम्ति अब बाँच्नुका कुनै अर्थ थिएन । बिजेता बन्ने प्रयत्नमा उसको हार भएको थियो । अब उसको पत्नीप्रति घृणभाव मात्र रहेको थियो ,जसले उसलाई सधै बेचैन बनाउथ्यो । तापनि ऊ उसँग आदर र सहानुभूतिका साथ व्यवहार गथ्र्यो र उसको निम्ति एक पतिले गर्नुपर्ने सबैकुरा गथ्र्यो जो एक असल पतिको कर्तव्य हुन्थ्यो ।
मेरीले पनि एक सुशील, विश्वसनीय पत्नीको रूपमा आफ्ना पतिलाई साथ दिई । तर पनि उसले उसलाई क्षमा दिन सकिन । ऊ झर्किने र झगडालु स्वभावकी भई । ऊ पतिलाई यस्तो घोच्ने कुराहरू भन्थी जसको लागि ऊ आफैलाई पनि घृणा गर्थी । ऊ आफ्नो पतिको लागि ज्यान त्याग्न सक्थी तर अब यस्तो सोच्न उसका लागि असह्य थियो, किनकि ऊ असह्य यातना सहिरहेकी थिई जबकि जाँन कसैसँग प्रेमका आनन्द लिइरहेको थियो । तर अब उसको निम्ति मात्र होइन जाँन र रूथको निम्ति पनि जीवन निरस भइसकेको थियो र बितेको कुरा सकिइसकेको थियो । उनीहरूले पाप गरेका थिएनन् र पनि अब मरिसकेपछि आफ्नो कर्मको फल भोग्न प्रतीक्षामा उभिरहेका थिए ।
आफ्नो कथा सुनाइसकेपछि उनीहरू चुप लागे पनि चारैतिर स्तब्धता छायो ।
तब इश्वरले भन्न खोजे “जहन्नुममा जाऊँ !” तर यो शब्द उनको मुखबाट निस्केन । तब उनको आँखीभुइ खुम्चियो र उनले आफैसित सोधे ? के यसैको निम्ति सुर्यलाई अनन्त समुद्रमा प्रकाश गर्नु र बर्फको पहाडहरूमा चम्कनु भनेर भन्छु र? के यसैको लागि पहाडहरूमा बग्ने झरना खुशीले गाउँछ र साझको हावाले सुनौलो बालीनाली लहलहराउछ ?.... कहिले कही म सोच्छु कि तारा पोखरीको मैला पानीमा कति बढि चम्किन्छ !
त्यो समय तीनै आत्माहरू, आफ्नो दुःखले भरिएको कथा सुनाइसके पछि, केही हदसम्म सन्तोष अनुभव गरिरहेका थिए । उनीहरूको जीवन सङ्घर्ष अत्यन्त तनावपूर्ण थियो तापनि उनीहरूले आफ्नो कर्तव्य पूरा गरेका थिए ।
तब ईश्वरले बिस्तारो फुके जसरी मानिसहरू मोमबत्ति निभाउन फुक्छन् र त्यतिबेला नै ती तीनैवटा आत्माहरू गायब भए । यसप्रकार इृश्वरले उनीहरूलाई नष्ट गरि दिएका थिए ।
तब ईश्वरले भन्यो, “म कैयोंपल्ट यो सोचेर हैरान हुन्छु कि मानिसहरू किन यस्तो सम्झन्छन् कि म अनैतिक सम्बन्धहरूलाई यति महत्व दिन्छु । वास्तवमा मानिसहरूको यो कमजोरीलाई सधैं सहानुभूतिका साथ हेर्छु ।”
त्यसपछि उनले दार्शनिकतिर नजर फर्काए, जो आफ्नो प्रश्नको उत्तरको प्रतीक्षामा अहिलेसम्म उभिरहेका थिए , र भने :
“ तिमीले मान्नु पर्छ कि यो मौकामा मैले आफू सर्वशक्तिमान र सर्वकृपालु भएको प्रमाण पेश गरेको छु ।”
 
 * **


(नवनीत वर्षः ३२अङ्कः१२, दिसम्बर,१९८३ बाट अनुदित, २०७०जेठ २७)
http://kathaasansaarblogspot.com/

(लघु कथा) सर्वोत्कृष्ट कथा

(लघु कथा)
सर्वोत्कृष्ट कथा

सरण राई

मैले एउटा उत्कृष्ट कथा लेखेको छु । म त्यसलाई सर्वोत्कृष्ट कथा बनाउन चाहन्छु ।
मुड बन्नासाथ कम्प्युटरमै म त्यस कथाको परिमार्जन गरिरहन्छु । शब्दहरू मिलेन जस्तो लाग्छ, फेर्छु । कुनै बेला वाक्य नै बदल्छु । घटनाहरू बदल्छु । कागलाई मुजुरको प्वाँख लगाइदिए जस्तो हुन्छ ।
हेर्छु, चित्त बुझ्दैन । अर्को टाइप गर्छु । गम्छु— ‘अब मिल्यो ?’
‘अहँ, मिलेन ।’
म फेरि सुधार्छु । पढ्छु, गम्छु— ‘यो त जीवनको कथा भएन ।’
टाइप गरी सकेर 'माइक्रोसफ्ट वर्ड' बन्द गर्छु । कम्प्युटर सोध्छ ‘सेभ’ गरौ ? ‘येस’, ‘नो’ ।
म ‘नो’ छान्छु । घण्टौ लगाएर गरेको परिमार्जन नष्ट हुन्छ । फेरि परिमार्जन गर्छु । फेरि ‘नो’ छान्छु । यसरी यो कथाको परिमार्जन क्रम कहिल्यै नसकिने जस्तो छ । परिमार्जन नसकिएपछि प्रकाशित हुने कुरा भएन । त्यसै हुनाले सर्वोत्कृष्ट जीवनहरु झैँ यो सर्वोत्कृष्ट कथा हुनेछ ।

२०७१ साउन ३०, धरान